وبلاگ تخصصی منابع طبیعی (مرتعداری)

گون

گَوَن (Astragalus spp) از تیره نخود است. گون‌ها گیاهانی یک‌ساله یا دائمی‌اند. در ایران بیش از دویست گونه گون می‌روید.

یونجه

یونجه یاalfalfaیا medicago sativa به معنی علف مادها اولین بار توسط مادهابرای تامین غذای اسب هایشان اهلی گردید.یونجه اصولا مبدا کویری دارد ودر حال حاضر در تمام مناطق معتدل و شبه قاره کشت می گردد.

یولاف

يولاف یا جو دوسر با نام علمی: Avena sativa گیاهی است از خانواده گندمیان که دارای گلهای بسیار ریز و نامشخص است. این گلها در دستجاتی که اصطلاحا سنبله نامیده می شود قرار گرفته اند و هر سنبله توسط دو برگچه کوچک که پوش یا گلوم است پوشیده می شود و دارای زواید دراز نخی شکلی به نام ریشک هستند. یولاف در بیشتر نقاط کشور رویش دارد و دانه های آن خاصیت دارویی فراوانی دارند. دانه های این گیاه دارای اسیدهای چربی مانند اسید پالمتیک، اسید اولئیک و اسید لینولئیک است و به میزان زیادتری هیدراتهای کربن مانند نشاسته را در ترکیبات خود داراست. گیاهی علفی یکساله است که به عنوان گیاه علوفه ای مهم کشت می شود. ریشه های آن افشان و ساقه های آن بند بند و توخالی است که هرکدام به یک خوشه منتهی می شود برگ های آن باریک است و قسمت پائینی آنها به صورت غلافی دور ساقه را احاطه می کند.

دانهٔ يولاف غذاى بسيار سريع‌الهضم بوده و بدون اينکه در حيوان چاقى ايجاد کند در اعمال جنسى حيوان مؤثر است. يولاف غذاى مناسب براى دام‌هاى کارى و جوان در حال رشد است. بلغور يولاف سبب افزايش تخم‌گذارى در طيور تخمى و دانهٔ درسته آن آثار کانى باليسم و پرخورى را کاهش مى‌دهد. ميزان يولاف در جيرهٔ طيور تخم‌گذارى ۱۰-۲۰ % در جيره طيور گوشتى در حدود ۱۰% است.

میوه آن مثل بقیه گندمیان کاریوبس است. موطن اصلی آن اروپای شرقی است و بجز مناطق حاره در تمام دنیا و همچنین ارتفاعات کشت می شود. برای مصارف دارویی خصوصأ از دانه ها و در بعضی موارد از کاه آن استفاده می شود. برای بدست آوردن دانه های آن خوشه رسیده را خشک و می کوبند، سپس دانه ها را کوبیده و الک کرده و سپس تحت فشار قرار می دهند و بشکل گرانولهایی شبیه به کریستالهای برف که به فلوکون معروف است در می آورند. این فلوکون ها محتوی نشاسته، گلوکونین ها(1)، ترکیبی از ویتامینهای گروه ب، اسیدپانتوتنیک و کاروتن ها(2) است.

فلوکون های یولاف رابرای تهیه سوپ و فرنی خصوصأ برای افرادی که دوران نقاهت پس از عمل جراحتهای سخت یا اسهال شدید را می گذرانند و نیاز به تجدید قوا دارند مورد استفاده قرار می دهند. دم کرده ای از این فلوکون ها به مقدار 3 قاشق برای هر فنجان آب ( 3 بار در روز تکرار شود) اشتها را تحریک می کند و دردهای گلو و سینه را کاهش می دهد. این گیاه اثر تقویت کننده دارد و در خستگی های عصبی، اظطراب و بی خوابی مصرف می شود. فعالیت غدد تیروئید را نیز کاهش می دهد و به عنوان داروی کمکی در درمان اسکلروز و فشار خون بالا بکار می رود. از کاه یولاف برای تسکسن دردهای روماتیسمی، سیاتیک و ناراحتی های کبدی استفاده می شود. جوشانده آن علیه اگزما و ورم حاصل از سرما زدگی و سودا موثر است.

دوران گلدهی: خرداد – تیر

زمان برداشت: خرداد تا شهریور

گزنه

گَزَنه Urtica dioica گیاهی از تیره گزنه ،علفی و پایا با ساقه‌ای منشعب است. ساقه آن راست و چهارگوش بوده و برگهای آن پوشیده از کرک‌های گزنده‌ای است .

خواص دارویی: مداوای مجاری ادرار (پروستات)، درمان دستگاه تنفسی، کاتاره معده، ضد قند خون، افزایش دهنده گلبولهای قرمز خون. صرف نظر از جنبه های خوراکی که به صورت پخته همانند اسفناج خورده می شود و سرشار از مواد معدنی و مغزی است این گیاه حاوی ماده ای به نام سکرتین است که بهترین عامل جهت تحریک و به کار انداختن غدد ترشحی هاضمه در معده ,روده ,کبد,لوزالمعده وکیسه صفرا است . خاصیت مهم دیگر آن کمک ساختن به ساخته شدن گلبولهای سرخ و در نتیجه تنفس مناسب سلولهای بدن است . از نظر طبی این گیاه خواص عجیبی دارد,مدر است و بخصوص کسانی که از رماتیسم ,نقرس,سنگ کلیه ناراحتند باید به آن توجه کنند . ضد اسهال است به ویژه در اسهالهای خطرناک که در هنگام شیوع وبا پیدا می شود بکار می رود ,خونروشها(خون روش بینی,سینه وانواع دیگر)وخلط های ناراحت کننده(در سرماخوردگی وگرفتگی مجاری تنفسی)را آرام می کند . مقوی است وبه مادران شیرده جهت زیاد شدن شیر کمک می کند وعادت ماهانه زنان را تنظیم می نمایدویاچنان تاثیری دارد که اگر قاعده گی بطور غیر طبیعی قطع شود مجددأ آن را برقرارمی کند .خون را تصفیه کرده وضدکرم است .استعمال خارجی آن درمواردرماتیسم موفقیت آمیزبوده است .غرغره دهان با فراورده دارویی این گیاه یک ماده ضروری جهت ضدعفونی کردن دهان,رفع ورم و جراحات لثه ومداوای آنژین به شمار می رود,لوسیون و کمپرس های گزنه در مراقبت های زیبایی مانندتمیزکردن پوست ,از بین بردن آکنه ,اگزماوجلوگیری از ریزش موی سر به کارمی رود . قسمت های مورد استفاده: برگها,سرشاخه های گلداروریشه گزنه مورد استفاده قرار می گیرد . پراکنش جغرافیایی: در ایران درییلاقات اطراف تهران,شمیرانات ودرکرج دردامنه های البرز,کندوان,پل زنگوله,در مناطق شمالی در گیلان درهرزویل وجنگل نودی,عمارلو,راه کبوترچاک به زردچیان,رودبار,آستارا,بندرگز ودرآذربایجان در دامنه های سهند,زنقاب,دیلمان وارسباران بطورخودرودیده می شود .

شبدر زیرزمینی

شبدرها متعلق به جنس تریفولیوم(Trifolium)جزء مهمترین گیاهان علوفه‌ای خانواده لگومینوز ) Leguminoes) در مناطق معتدل و مرطوب است که از نظر علوفه‌ای و مرتعی دارای ارزش بسیار زیادی است و در تغذیه دام‌ها نقش بسزایی دارند. شبدرها گیاهی سه برگچه‌ای اند و به همین خاطر اسم علمی آنها از دو کلمه لاتین « Tria» به معنی سه و «  Folia» به معنی سه بر گچه‌ای گرفته شده‌است . تعداد گونه‌های شبدر در دنیا حدود ۳۰۰ گونه ذکر شده که از این تعداد ۲۵ گونه از نظر کشاورزی مهم است که از این تعداد فقط ۹ گونه آنها از جمله شبدر زیر زمینی به صورت تجارتی کشت می‌شوند. بیشترین پراکنش شبدرها در منطقه مدیترانه ‌است، به طوری که در منطقه اورآسیا ۱۶۰-۱۵۰ گونه، آمریکا ۶۵-۶۰ گونه و در آفریقا ۳۰-۲۵ گونه گزارش شده‌ است . بر اساس تحقیقات بانک ژن گیاهی و ذخایر توراثی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر تعداد گونه‌های تاکنون شناخته شده شبدر در ایران حدود ۵۴ گونه‌ است که از این تعداد دو گونه شبدر ایرانی ( Trifolium resupinatum) و شبدر برسیم (Trifolium alexandrimm) به صورت وسیع کشت می‌شوند. نام انگلیسی شبدر زیر زمینی Subterranum clover و نام علمی آن Trifolium suterraneumاست . به شبدر زیر زمینی شبدر زیر زمین هم می‌گویند.

شکر تیغال.

شکرتیغال (Echinops robustus Bge) گونه‌ای از خارشکر است.

شرح: گیاهی است علفی ـچند سااله به ارتفاع حدود ۲۰ـ ۵۰ سانتی متر از تیره کاسنی که غالبا" در حاشیه مزارع و کوهپایه ها میروید برگهای ان کشیده دندانه ای و خاردار و گل اذین کلاهپرکی ان به شکل کره خاردار با برگچه های لوله ای فراوان به رنگ ابی تیره و صورتی میوه ان فندقه چهار پهلو است . وجه تسمیه ان از این قرار است که حشره ای سیاه رنگ بنام لارینوس ماکولاتوس از راسته سوسکها پس از نیش زدن در داخل گل اذین و یا روی شاخه های جوان گیاه شیرابه ای قندی (مان) حاوی ۱۵ـ۲۳ درصد قند به رنگ سفید مایل به زرد ترشح کرده که اطراف تخم و نوزاد حشره یا پشت برگهای گیاه پیله ای منفرد به اندازه فندق ایجاد میکند . این گیاه از زمان ابن سینا شناخته شده و مورد استفاده های فراوانی داشته است قسمت مورد استفاده: شیرابه یا مان قندی گیاه ترکیبات شیمیایی: شامل قندهای مختاف از جمله ساکاریدـ تری هالوز ـمواد سلولزی ـ موسیلاژـ الکالوئید ـ اکی نوپسین ـ تانن ـ مواد البومینوئید ـ کروفیل و غیره موارد استفاده : در طب سنتی گیاهی است گرم و معتدل و به عنوان خلط اور ـ مسکن سرفه ـ تب بر ـ رفع خشکی گلو ـ و معده ـ مسکن دردهای احشایی و موثر در تقویت حافظه و قدرت یادگیری به کار میرود مقدار مصرف : جوشانده حدود ۲۰ گرم شیرابه قندی روزانه مصرف شود.

شنگ

• شنگ (Lutra Lutra) نام یک جانور است.
• شنگ (Tragopogon spp) از گیاهان پایای تیره مینا هستند.
• شَنگ به معنی شاد است. این واژه اکثرآ در ترکیب «شوخ و شنگ» بکار می‌رود. واژه شنگول نیز از واژه شنگ گرفته شده است.
• شَنگ در فارسی معنی خرطوم فیل نیز می‌دهد.

این گیاه در استان کردستان بوفور یافت میشود و از ان نوعی غذا نیز تهیه میشود که بسیار مطبوع ودلچسب میباشد.از پخته ان نیز برای مخلوط کردن باماست (مثل ماست و اسفناج) نیز استفاده میشودمصرف دارویی نیز دارد .

غلات

غَلات در واقع گونه‌ای از خانواده گندمیان (گرامینه ها) هستند که گیاهان علفی تک لپه‌ای بوده و دانه‌های ریز آنها، مصرف خوراکی دارد. غلات گیاهانی یک ساله هستند، یعنی چرخهٔ زندگی خود را در یک فصل زراعی به پایان می‌‌رسانند.

گونه‌های سردسیری غلات (گندم، جو و چاودار) در فصل پاییز و اوایل بهار کشت شده و در اواسط تا اواخر تابستان هم برداشت می‌‌شوند. گونه‌های گرمسیری غلات (برنج، ذرت، ذرت خوشه‌ای و ارزن) نیز با توجه به شرایط آب و هوایی در اواخر بهار یا اوایل تابستان کشت شده و اواخر تابستان یا اوایل پاییز هم برداشت می‌‌شوند.

خاکشیر

خاکشیر: Sisymbrium irioیا خاکِشی، گیاهی یکساله یا دوساله از تیره شب‌بو است. خاکشیر در دشت و کوهستان می‌روید و بلندی ساقه آن تا یک متر نیز می‌‌رسد. پائین گیاه کرک دارست در حالیکه بالای آن بدون کرک می‌‌باشد. تخم این گیاه که همان خاکشیر است ریز و کمی دراز و معمولاً به دو رنگ وجود دارد یکی از آنها قرمز که دارای طعم کمی تلخ است و دیگری برنگ قرمز تیره می‌‌باشد.

ریواس

ریواس RIUM

ریواس بومی آسیا و به احتمال زیاد سیبری و یا کوههای هیمالیا است. در سدۀ شانزدهم در اروپا کشت می‌شد. و نوشته‌ها حاکی از آن است که قبل از میلاد مسیح در چین به عنوان دارو مصرف می‌شد.

ریواس همچنین در دامنه كوه‌های بینالود به شكل خودرو روییده و رشد می‌كند و بومیان و روستاییان با چیدن سنگ دور ساقه‌ی آن، آن‌را پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه‌اش می‌گردند. این گیاه یكی از ره‌آورد‌های نیشابور است.

درمنه

دِرمَنه گیاهی یک‌ساله یا چندساله از تیره کاسنی یا همان تیره گل آفتابگردان است. نام علمی این گیاه Artemisia siberia است که در قدیم به آن Herba alba گفته می شد.( کلمه Herb به معنای گیاه یا علف و کلمه alba به معنای سفیدرنگ است.)این گیاه بوی بخصوصی دارد و حدودا سه چهارم از پوشش گیاهی فلات ایران از دامنه های البرز تا دشتهای جنوبی ایران را فرا گرفته است.ارزش تغذیه ای برای دام داشته از علوفه محبوب جهت چرا خصوصا در مناطق کویری به شمار می رود .ظاهر گیاه تازه و خشک آن تقریباً یکسان است .

خوشاریزه

خوشاریزه (Echinophora platyloba) گیاهی از تیره چتریان است.

خارشتر

خارشُتُر Alhagi maurorumگیاهی است پایا از خانواده پروانه‌داران (Papilionaceae یا Fabaceae) از زیرخانواده باقالاها (Faboideae) و یکی از بنشن‌ها بشمار می‌رود. نام دیگر آن علف ترنجبین است.

میوه این خانواده ناشکوفا است. بوته‌های آن نیمه‌درختچه‌ای و نیمه‌چوبی است که تا ارتفاع ۵۰ تا ۱۵۰ متر می‌رسد. ساقه‌های آن سبزرنگ با خارهای تیز نوک‌زرد است. ^[1] ادرارآور و ضد سیاه‌سرفه و تب و لرز است.^[2] کاسبرگ آن بدون کرک، زنگ‌مانند و با پنج دندانه مثلثلی کوتاه نوک تیز است. دانه‌های آن در درون نیامک پهلوی هم قرار دارند.^[3]

خارشتر یکی از علوفه های خوراکی برای دامها بویژه بزها است. این گیاه مقاوم به سرما و دارای ریشه عمیق است و به آب کمی نیاز دارد. خارشتر برای گیاهانی مانند غلات و چغندر به عنوان علف هرز بشمار می‌آید.

ریشه‌های خارشتر گاه تا ژرفای ۵ تا ۷ متر هم می‌رسد. میوه‌ آن را ترنجبین (تَراَنگَبین) می‌نامند که به معنی عسل تر است. این گیاه در شوره‌زارهای ایران، عربستان، صحرای سینا، سوریه و هند و پاکستان تا ارتفاع ۴۰۰ متری از سطح دریا می‌روید .

گونه ها

• A. canescens
• A. graecorum
• A. kirghisorum

maurorum نام دیگر Alhagi persarum (خارشتر ایرانی)

چای کوهی

 چای کوهی Hypericum perforatumگیاهی است از تیره کلازیاسه (Clusiaceae) که معمولا به صورت خودرو در میان کشتزارهای گندم و ذرت یافت می شود و به مقدار زیاد در آمریکا و اروپا پرورش می یابد و در ایران در دامنه کوههای البرز، چالوس، مازندران و نقاط غرب ایران و در مسیر قله چین کلاغ به حد زیادی می روید.

نام‌های دیگر آن گل راعی، هزارچشم، علف چای، هوفاریقون است

گلهای این گیاه به رنگ سفید یا زرد است که در بالای ساقه به صورت مجتمع به چشم می خورد که این گلها کمی معطر و دارای بوی مخصوصی است. چای کوهی از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است و خواص درمانی بسیاری دارد این گیاه ضد کرم معده و روده است و گرفتگی صدا را باز می کند. این گیاه برای درمان مرض کزاز بکار می رود و اگر برگ آن را به صورت پودر روی زخمهای عمیق بپاشید این نوع زخمها را خوب می کند. چای کوهی درمان کننده بیماری مننژیت است؛ درد پشت و گردن و خشکی گردن را درمان می کند و ضدافسردگی است. این گیاه اشتها را باز می کند بنابراین می توان آنرا به بچه ها و افراد مسن که اشتها ندارند داد. کسانی که از داروهای آسم و ضدسرماخوردگی و حساسیت استفاده می کنند نمی توانند چای کوهی مصرف کنند خاصیت این گیاه در درمان افسردگی به اثبات رسیده و مکانیزم اثر ضد افسردگی آن از طریق مهار آنزیمی است.ماده موثره این گیاه هایپریسین میباشد که فراورده های آن هم بر اساس همین ماده استاندارد سازی میشوند و اثر ضد افسردگی گیاه نیز مربوط به این ماده میباشد.در واقع این ماده مهار کننده ی آنزیم mono amino oxidase Mao میباشد که کاملا مانند داروی ترانیل سیپرومین میباشد. از این گیاه دو فراورده دارویی در بازار ایران موجود میباشد.قطره هایپیران و قرص پرفوران که هر دو در درمان افسردگی کاربرد دارند. نکته قابل ذکر در مورد این گیاه و فراورده های آن تداخلات زیاد آن میباشد که مصرف آن را محدود نموده است و دلیلش هم مهار آنزیمی است.

ترخون

ترخون، گیاهی پایا به ارتفاع 30 سانتیمتر تا 1 متر است و دارای برگ های ساده به رنگ سبز است . برگ های قاعده ساقه آن به 3 لوب تقسیم می شود و کاپیتول های آن کوچک و به رنک سبز و خوشه ای است. تکثیر آن از طریق پیدایش جوانه ها در ریزوم گیاه صورت می گیرد . قسمت مورد استفاده ترخون برگ ها و سر شاخه ها جوان گیاه است..

پنیرک

پنيرک معمولی (Malva sylvestris) يا پنيرک جنگلی، گياهی چندساله از تيره ختمی است. گياه علفی پايا با ريشه‌ای دوکی شکل و ساقه‌ای بالا رونده و پوشيده از پرز وگلهای آن صورتی می‌‌باشد .

بومادران

 بومادران گیاهی است از تیره گل‌ستاره‌ای‌ها (کاسنیان) از سردهٔ بومادران‌ها (Achillea).

بارهنگ

بارهنگ (Plantago major L) گیاه چندساله‌ای از تیره بارهنگ است.

بادرنجبویه

بادرنجبویه یا بادرنگبویه (Melissa officinalis) گیاهی است معطر و علفی چندساله، خاستگاه اصلی آن خاور مدیترانه است و در بعضی از نقاط آذربایجان نیز یافت می‌شود.

این گیاه از راسته لب‌گلی‌ها (Lamiales) و تیره نعنائیان (Lamiaceae) است. خواص درمانی: آرام بخش اعصاب. ضد بیماریهای قلب. معده و روده و مفرح و نشاط آور می‌باشد.

بابونه

بابونه، گیاهی است یکساله، معطرو به ارتفاع 20 تا 40 سانتیمتر که بصورت خودرو در مزارع و کنار جاده ها می روید. ساقه آن دارای انشعاباتی است و برک های آن بریدگی های باریک و دراز با ظاهر برگچه مانند. قسمت مورد استفاده این گیاه، کاپیتول های آن است..

باباآدم

بابا آدم که فیلگوش و آراقیطون نیز نامیده می‌شود گیاهی است علفی و دوساله از تیره گل‌ستاره‌ای‌ها (Asteraceae).

اسپند

اسپند گیاهی چندساله یا پایا از تیره اسپند است.(Peganum harmala)

اسپرزه

Plantago psyllium یا Plantago ovata) با نام علمی

 در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر می‌روید